Koha ndihet kaq e saktë sa që rrallë herë e vëmë në dyshim ekzistencën e saj. Orët ecin, ne ndiejmë që kalojnë dhe lidhim ngjarjet në një vijë kohore të vetme. Megjithatë, në shumë fusha të fizikës teorike, vetë nocioni i kohës si një entitet që lëviz përpara është nën shqyrtim.
Disa studiues sugjerojnë se koha mund të mos ekzistojë në një mënyrë themelore. Ata argumentojnë se besimi ynë i thellë në një “tani” që rrjedh mund të jetë një mashtrim perceptimi.
Iluzionet e kohës në jetën e përditshme
Jeta jonë përditshme varet nga fakti që e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja janë të përcaktuara qartë. Ne paguajmë faturat me kohë. Vendosim alarmin për t’u zgjuar në mëngjes bazuar në kohë.
“Ekuacionet e fizikës nuk na thonë se cilat ngjarje po ndodhin tani,” është një deklaratë që shkencëtarët e bëjnë me shqetësim.
Kjo shpreh distancën midis asaj që ndiejmë kur mendojmë për kohën dhe asaj që ekuacionet moderne e përshkruajnë.
Ky këndvështrim mbi pafundësinë e kohës ka marrë mbështetje nga shumë fizikanë teorikë, përfshirë Dr. Carlo Rovelli, një fizikant teorik dhe Profesor Emeritus në Qendrën e Fizikës Teorike (CPT) të Universitetit Aix-Marseille në Francë. Dr. Rovelli ka zhvilluar qasje në gravitetin kuantik të ciklit, që shpesh e lënë mënjanë një parametër kohor global.
Koha, fizika dhe intuita
Intuitat tona na thonë se momenti i tashëm është i dallueshëm, ndërsa e ardhmja perceptohet dhe e kaluara duket e fiksuar në kohë. Megjithatë, teoritë e Einsteinit sugjerojnë se të gjitha momentet mund të jenë po aq reale, duke lënë asnjë “tashmë” universale.
Studiuesit kanë treguar se graviteti mund të ngadalësojë orët. Pra, për shembull, koha kalon pak më ngadalë në nivelin e detit në krahasim me majën e një mali, sepse jeni pak më afër gravitetit të Tokës.
Kjo është relative, që do të thotë se koha mund të kalojë ndryshe në varësi të shpejtësisë tuaj të lëvizjes ose sa afër jeni një fushe gravitacionale të fortë.
Megjithëse ne nuk e përjetojmë këtë efekt në rutinat tona përditshme, orët atomike e konfirmojnë atë. Eksperimente të tilla tregojnë se intervalet e kohës mund të ndryshojnë në varësi të shpejtësisë dhe fushave gravitacionale.
Nëse dëgjojmë instinktive të përditshme, koha duket se ecën përpara, duke tërhequr ngjarjet nga e ardhmja në të kaluarën.
Megjithatë, në relativitetin e përgjithshëm, nuk ka një rregull të brendshëm që kërkon një rrjedhë universale. Në vend të kësaj, shumë fizikantë thonë se mendjet tona e shtojnë përvojën e rrjedhës mbi një realitet që përndryshe është statik.
Disa propozojnë se ajo që ne e quajmë “rrjedhën e kohës” lind nga lidhjet midis objekteve fizike. Historitë dhe kujtimet tona mund të jenë përgjegjëse për krijimin e një zinxhiri ngjarjesh që ne i etiketojmë “para” dhe “pas”.
Einstein dhe kuptimi ynë i kohës
Teoritë e Albert Einstein, veçanërisht teoria e tij e relativitetit, revolucionarizuan mënyrën se si mendojmë për kohën. Në teorinë e tij speciale të relativitetit, të publikuar në vitin 1905, ai propozoi se koha nuk është e njëjtë për të gjithë.
Për shembull, nëse po udhëtoni me një shpejtësi shumë të lartë ose afër një objekti masiv si një planet, koha do të duket se kalon më ngadalë për ju në krahasim me dikë që është më larg nga ndikimi gravitacional ose po lëviz më ngadalë. Ky koncept shpesh quhet “shtrirja e kohës,” dhe është provuar në eksperimente me pjesëza që lëvizin shpejt dhe satelitë GPS.
Mendjet njerëzore dhe ekzistenca e kohës
Disa ekspertë dyshojnë se një ditë do ta shohim kohën ashtu siç shohim monedhat: një mjet i zgjuar llogaritës, dhe jo një element themelor të realitetit.
Megjithatë, njerëzit do të vazhdojnë të jetojnë sikur çdo moment i ri ka vërtet rëndësi. Zemrat tona rrahin në sekonda, oraret tona varen nga orët, dhe ne ecim me rrjedhën e kohës.
