Nëse po e lexon këtë, ka shumë gjasa që edhe ti, si unë, t’i përkasësh brezit të mijëvjeçarit. Nëse po, me siguri ke vënë re gjithnjë e më shumë raste miqsh ose të njohurish që vuajnë nga sëmundje që zakonisht lidhen me moshën e thyer, hipertension, diabet tip 2, apo edhe sëmundjen që të gjithë kemi frikë ta përmendim me emër: kancerin.
Brezi i mijëvjeçarit, njerëzit e lindur mes viteve 1981 dhe 1995, janë brezi i parë që ka një rrezik më të madh për të zhvilluar tumore sesa prindërit e tyre. Mes viteve 1990 dhe 2019, rastet e kancerit të hershëm tek personat nën 50 vjeç u rritën me 79% në nivel global, ndërsa vdekshmëria me 28%.
E vërteta është se rreth 80% e kancereve janë “sporadike”, që do të thotë se nuk shkaktohen nga mutacione të trashëguara, por nga faktorë të jashtëm që dëmtojnë ADN-në me kalimin e kohës. Këtu përfshihen ajo që hamë e thithim, si dhe niveli ynë i aktivitetit fizik, pushimi, stresi dhe ekspozimi ndaj substancave të dëmshme.
Me fjalë të tjera, faktorët që bëjnë diferencën më të madhe janë ata të stilit të jetesës që na rrethojnë çdo ditë, jo gjenetika që trashëgojmë. Dhe e dimë se mënyra e jetesës së prindërve dhe gjyshërve tanë ishte shumë ndryshe nga e jona.
Ndikimi i dietës në organizëm
Një nga faktorët kryesorë pas kësaj “epidemie të re” është ushqyerja. Obeziteti në fëmijëri filloi të rritej në mënyrë të frikshme në vitet 1980. Në vitin 2022, më shumë se 390 milionë fëmijë dhe adoleshentë të moshës 5 deri në 19 vjeç ishin mbipeshë, 160 milionë prej tyre ishin obezë, sipas OBSH-së.
Kjo nuk është vetëm çështje pamjeje: obeziteti lidhet me rezistencë ndaj insulinës, inflamacion kronik në nivel të ulët dhe ndryshime hormonale që rrisin rrezikun për zhvillimin e kancerit kolorektal, të gjirit apo të endometrit.
Më e rëndësishmja, efektet e obezitetit në fëmijëri nuk zhduken me kalimin e viteve. Sipas Fondacionit për Kancerin e Zorrës së Trashë, një meta-analizë që përfshinte mbi 4.7 milionë persona tregoi se ata me indeks të lartë të masës trupore (BMI) në fëmijëri kanë një rrezik më të madh për kancer kolorektal në moshë madhore: 39% më të lartë tek burrat dhe 19% më të lartë tek gratë, krahasuar me ata që kishin një BMI të shëndetshëm në fëmijëri.
Ndryshimet në ushqyerje kanë ndikuar gjithashtu në mikrobiotën e zorrëve. Është vërtetuar se dietat e pasura me ushqime ultra të përpunuara ulin diversitetin bakterial dhe rrisin përqindjen e llojeve që prodhojnë substanca pro-inflamatore.
Kjo ndikon në sëmundje gastrointestinale si sindroma e zorrës së irrituar (IBS) apo SIBO, të cilat duken thuajse endemike mes të lindurve brezit të mijëvjeçarit, pyet një grup tridhjetëvjeçarësh se kush prej tyre ka probleme me stomakun, dhe do shohësh pak duar të ulura.
Efektet e padukshme të alkoolit
Fajtori i dytë kryesor është alkooli, pasi shumë takime shoqërore të brezit të mijëvjeçarit zhvillohen përreth një tavoline plot me ushqim dhe pije. Për vite me radhë besohej se një gotë verë mund të ishte “mbrojtëse”, por sot dihet se nuk ekziston asnjë nivel i sigurt i konsumit të alkoolit. Agjencia Ndërkombëtare për Kërkime mbi Kancerin (IARC) e klasifikon atë si kancerogjen të grupit 1, në të njëjtin nivel me duhanin. Arsyeja është se trupi e shndërron etanolin në acetaldehid, një përbërës që dëmton ADN-në.
Për më tepër, modelet e konsumit ndryshojnë mes brezave. Ndërsa baby boomer-at (të lindur mes 1946 dhe 1964) pinin më shpesh çdo ditë, brezi i mijëvjeçarit pi më rrallë, por në sasi shumë më të mëdha gjatë rasteve të caktuara, një model që mbart rreziqe serioze. Këtë e konfirmon edhe anketa EDADES 2024 e Ministrisë së Shëndetësisë së Spanjës, e cila analizon nivelet e rrezikut sipas sjelljeve të ndryshme në breza.
Sikur të mos mjaftonte kjo, një studim i fundit i Environmental Science & Technology gjeti se shumë birra përmbajnë substanca perfluoroalkile (PFAS), të njohura si “kimikatet e përjetshme”, të cilat lidhen me shkallë më të lartë të kancerit të testikujve dhe të veshkave.
Mungesa e gjumit
Ne flemë më pak dhe më keq se brezat e mëparshëm. Sondazhet e fundit tregojnë se brezi i mijëvjeçarit dhe gjenerata Z flenë mesatarisht 30–45 minuta më pak në natë sesa baby boomer-at, kryesisht për shkak të ekspozimit ndaj ekraneve dhe rrjeteve sociale gjatë natës. Kjo dritë artificiale ndërhyn në çlirimin e melatoninës, një hormon antioksidant që rregullon ciklin qelizor.
Mungesa kronike e gjumit jo vetëm që pengon riparimin e ADN-së, por edhe ul efektet mbrojtëse të melatoninës kundër kancerit. Nivelet e ulëta të këtij hormoni janë lidhur me një aftësi më të reduktuar për të parandaluar dëmtimin oksidativ të ADN-së dhe me rritje të përhapjes së qelizave.
Për më tepër, çrregullimi i ritmeve cirkadiane ndikon në shprehjen e gjeneve që janë thelbësore për riparimin e ADN-së. Kjo bën që mutacionet të grumbullohen me kalimin e kohës, duke rritur rrezikun për zhvillimin e tumoreve.
Pesha e stresit
Brezi i mijëvjeçarit është ndoshta brezi me nivelin më të lartë të kortizolit. Kur ky “hormon stresi” mbetet i lartë për periudha të gjata, ai jo vetëm që nxit rezistencë ndaj insulinës dhe hipertension, por edhe dobëson sistemin imunitar.
Kërkimet tregojnë se stresi kronik rrit inflamacionin, pengon trupin të eliminojë qelizat jonormale dhe madje mund të “zgjojë” qelizat kancerogjene që kanë qenë të fjetura. Në fakt, studime në popullatën e gjerë kanë gjetur se njerëzit me nivel më të lartë stresi kanë deri në dyfish më shumë gjasa të vdesin nga kanceri sesa ata që arrijnë ta menaxhojnë më mirë stresin. / The Independent
