Gjashtëdhjetë vite më parë, seriali antologjik “Out of the Unknown” debutoi në BBC. Ai solli drama të veçanta fantastiko-shkencore që eksploronin marrëdhënien tonë me teknologjinë.
Në një peizazh televiziv gjithnjë e më të mbingarkuar, pak prodhime kanë arritur të krijojnë një identitet kaq të veçantë sa “Black Mirror”, seriali i njohur i Netflix-it që përbëhet nga drama të pavarura, secila që trajton anën e errët të modernitetit dhe progresit teknologjik. Megjithatë, edhe pse duket si diçka krejt ndryshe nga çdo gjë tjetër sot, rrënjët e tij shtrihen shumë më thellë në historinë e televizionit britanik, konkretisht, te një serial klasik që këtë muaj shënon 60-vjetorin e tij.
Transmetuar në BBC midis viteve 1965 dhe 1971, dhe rishfaqur në DVD në vitin 2014 nga Instituti Britanik i Filmit, “Out of the Unknown” ishte një fenomen kulturor jashtë normës. Në atë kohë, shumica e serialeve fantastiko-shkencore në Britani dhe SHBA ishin të fokusuara te arratisja dhe fantazia, si Doctor Who (1963–89) apo serialet e Gerry dhe Sylvia Anderson si Stingray (1964–65) dhe Thunderbirds (1965).
Qëllimi i “Out of the Unknown” ishte më ambicioz, të tregonte histori të menduara thellë që trajtonin tema serioze si lufta, politika dhe teknologjia. Seriali kombinonte skenarë origjinalë me përshtatje nga autorë të mëdhenj si John Wyndham, Ray Bradbury dhe J.G. Ballard. Si çdo fantastiko-shkencë e mirë, edhe ky serial përdorte të ardhmen e imagjinuar për të reflektuar frikërat dhe tensionet e kohës.
Në këtë aspekt, ngjashmëritë me “Black Mirror” janë të dukshme, edhe pse ekziston një ironi e këndshme.
“Duhet të pranoj se nuk e kam parë asnjëherë!”, thotë për BBC krijuesi i “Black Mirror”, Charlie Brooker.
“Inspirimi im erdhi nga Tales of the Unexpected, The Twilight Zone dhe drama të çuditshme britanike si The Stone Tape apo The Year of the Sex Olympics. Pra, po punoj në një linjë që lidhet drejtpërdrejt me Out of the Unknown, por s’e kam parë. Interesante!”
Origjina e një vizioni futurist
Ideja për “Out of the Unknown” erdhi nga producentja Irene Shubik. Ajo punonte si redaktore historie në kanalin britanik ABC Television, ku realizoi serinë Armchair Theatre. Pas suksesit me serialin “Out of This World” (1962) dhe më pas “Story Parade” (1964–65) në BBC, ku përshtati romanin “The Caves of Steel” të Isaac Asimov – Shubik bindi kreun e dramës në BBC, Sydney Newman, që t’i besonte krijimin e një antologjie të dedikuar për fantastiko-shkencën intelektuale.
“Fantastiko-shkenca është një mënyrë për të folur për të tashmen, por e maskuar si diçka argëtuese”, shpjegon Charlie Brooker.
“Mund të shtrembërosh realitetin për ta pasqyruar si në një pasqyrë lozonjare problemin që po trajton.”
Historiani i televizionit Jon Dear e përshkruan serinë si revolucionare.
“Ishte hera e parë që fantastiko-shkenca paraqitej si dramë serioze për të rritur. Sot kemi seriale si Andor apo Alien: Earth, por atëherë ishte një risi absolute.”
Seriali nisi më 4 tetor 1965 me episodin “No Place Like Earth” të John Wyndham. Shubik prodhoi dy sezonet e para (26 episode), para se t’ia linte vendin producentit Alan Bromly, i cili drejtoi edhe dy sezonet e fundit (1969–1971).
Në seri morën pjesë emra të njohur të skenës britanike, si Patrick Troughton, David Hemmings, Yvonne Mitchell, Sylvia Coleridge dhe Lynn Farleigh. Madje edhe Ridley Scott, regjisori i ardhshëm i Alien dhe Blade Runner, punoi si dizajner skenografie në episodin Some Lapse of Time.
Një pasqyrë e errët e shoqërisë moderne
“Out of the Unknown” ndryshoi mënyrën se si televizioni trajtonte fantastiko-shkencën. Që në episodin e parë, ku një udhëtar që largohet nga Marsi për në Venus përballet me një shoqëri të bazuar në skllavëri, seriali sillte një metaforë të qartë mbi kolonializmin.
“Fantastiko-shkenca e mirë të lejon të thuash gjëra që nuk mund t’i thuash drejtpërdrejt”, shkruante Shubik në librin e saj të vitit 1975 Play for Today: The Evolution of Television Drama.
Prodhimi i serialit erdhi në një periudhë tensioni të madh global, menjëherë pas krizës së Berlinit (1961) dhe ndërtimit të Murit. Kështu, shumë episode trajtonin frikën nga pushtimi i padukshëm apo kërcënimi bërthamor. Në Some Lapse of Time, një mjek kupton se pacienti që po trajton mund të ketë udhëtuar në kohë nga një e ardhme e shkatërruar nga lufta bërthamore. Po kështu, përshtatja e romanit Level 7 nga Mordecai Roshwald përshkruan një ushtar pa identitet që jeton nën tokë gjatë një konflikti bërthamor, një histori e errët që paralajmëron fundin e njerëzimit.
Por aty ku “Out of the Unknown” tregoi vërtet vizionin e tij profetik ishte në trajtimin e ndikimit të teknologjisë personale në shoqëri. Në episodin The Dead Past të Isaac Asimov, një pajisje që lejon rishikimin e çdo momenti të kaluar, një lloj “riprodhues kujtimesh”, krijon një shoqëri të varur nga ekranet dhe nostalgjia, duke parashikuar në mënyrë të frikshme fenomenin e varësisë nga rrjetet sociale.
Në një tjetër episod, The Machine Stops i bazuar në tregimin e E.M. Forster, shoqëria jeton e izoluar, e lidhur vetëm përmes komunikimit me ekran, një paralajmërim i qartë për epokën e internetit dhe jetën online.
Format i antologjisë i lejonte serialit të trajtonte tema të mëdha në një kohë të shkurtër, pa u zvarritur. Siç thotë Brooker: “Mund të eksplorosh ide që s’do ta përballonin peshën e dhjetë sezoneve. Një histori e vetme, një ide e fortë, dhe mjafton.”
Sipas historianit Jon Dear, kjo ishte edhe arsyeja pse publiku e pëlqeu.
“Çdo episod ishte ndryshe. Nëse nuk të pëlqente një, e dinte që tjetri do të ishte krejt tjetër.”
Sot, formatet e tilla janë të rralla. Brooker fajëson faktorët industrialë.
“Është më e vështirë sepse çdo episod fillon nga zero, pa ekonominë e shkallës.”
Megjithatë, njoftimi se kanali britanik Channel 5 do të ringjallë serinë legjendare “Play for Today”, një tjetër antologji e famshme e BBC-së, jep shpresë për rikthimin e këtij formati.
Një trashëgimi që sfidon kohën
Edhe pse i ndan gjashtë dekada, si “Black Mirror” ashtu edhe “Out of the Unknown” kanë lënë gjurmë të forta kulturore.
Të dyja imagjinojnë shoqërinë që mund të bëhemi, ndërsa komentojnë me sinqeritet të pakompromis mbi të tashmen./BBC
